Voor jezelf beginnen als illustrator

Je studeert aan een kunstacademie, of je bent al een tijd hobbymatig binnen het illustratievak bezig en zoekt wat tips over hoe voor jezelf te beginnen?

Deze aardig lange blog is een variant op de presentatie die ik op 14 februari 2019 gaf aan vierdejaars studenten van het AKV|St.Joost. Over voor jezelf beginnen als creatief professional. Wat er bij mij fout ging toen ik een eigen bedrijf begon, en praktische tips voor als je zelf op dat punt staat. ​

(Bovenstaande foto is door studente Saskia Gerrits gemaakt) 
​
Bij binnenkomst lag er voor de studenten een bingokaart klaar. Sommige delen van mijn verhaal bevatten wat droge kost, en op deze manier probeerde ik de studenten te stimuleren vooral op te letten. Er viel ook wat te winnen op die 14 februari: twee prijzen, met door mij ontworpen producten, in het teken van Valentijnsdag. De bingokaart kan ook als een opsomming van de belangrijkste termen dienen.

Grofweg is mijn verhaal in drie delen opgebouwd:

1. Hoezo ondernemer? Hoezo bedrijf? Wat er zakelijk gezien op je afkomt.
2. Opdrachten.
3. Je eigen weg vinden + persoonlijke tips.

Steeds na elk blokje kregen de studenten de ruimte om vragen te stellen. Wat zij graag wilden weten maar nog niet in mijn verhaal stond, heb ik hieronder ook opgenomen.

1. Ondernemer? Bedrijf?

Het kan voor een student aan de kunstacademie best gek voelen: je bent toch geen ondernemer? Je studeert voor een beroep als illustrator, animator, vormgever, je doet geen bedrijfstechnische studie. Als iemand mij op de middelbare school had gezegd dat ik een eigen bedrijf zou beginnen, had ik die voor gek verklaard. 

Maar: ondernemen is zelf op pad gaan, je eigen zaak ontwikkelen. Jullie zitten hier omdat je vormgever bent. Je hebt verbeeldingskracht om voor je te zien wat er nog niet is. Je hebt zin om te maken, te creëren. Die aanpak, drive en durf kun je goed inzetten voor een eigen bedrijf.

Ondernemen is vaak dingen durven te proberen. Durf ook te onderkennen wat je wel en niet kan. Het is ook prima om erachter te komen dat het zakelijke gedeelte niet echt iets voor jou is. Ik zou dan eerder kijken voor een baan bij een studio of bureau. Er gaat ook best veel tijd zitten in een eigen bedrijf: hoe meer tijd en aandacht je aan je bedrijf geeft, hoe meer het kan groeien. Jij bent de stuwende kracht erachter. 

Het kan best lastig zijn om dit parttime op te bouwen. Wat ik zie bij mijn oud-klasgenoten is een verdeeld beeld. Daar zitten bijvoorbeeld een paar mensen tussen die echt goede illustraties kunnen maken, maar die niet per se een zakelijke instelling hebben, of die het lastig vinden om opdrachten binnen te halen. Denk je zelf na over een parttime of fulltime baan na het afstuderen, buiten het vakgebied? Realiseer je dan wel dat het in de praktijk best lastig kan zijn om de tijd en motivatie te vinden om je eigen praktijk op te bouwen. Moet je je voorstellen dat die éne toffe grote klus langskomt, maar dat je helemaal ingepland staat op je werk. Dan gaat die kans aan jou voorbij. Wel kan ik me voorstellen dat je eerst een financiële buffer zou willen opbouwen voordat je de overstap maakt. 

Zelf ben ik tijdens het afstuderen parttime begonnen. Wat eerste klussen voor mijn stagebedrijf en ook wat eerste eigen opdrachtgevers. Dit leidde ertoe dat ik pas in augustus afstudeerde in plaats van juni. Niet omdat mijn projecten niet goed waren, maar ik kreeg het gewoon niet op tijd af, omdat ik al veel voor opdrachtgevers aan de slag was. Na het afstuderen heb ik het uitgebouwd tot fulltime werk, in stapjes. Zo kan ik er zo veel mogelijk tijd en aandacht in stoppen en op veel kansen inspringen. 

Ondernemen is die kansen zien, en die ook nemen. Dat is soms ook risico's nemen en durven te investeren in je bedrijf en in jezelf. Doordat ik voor fulltime koos, kwam daar ook de noodzaak om van mijn bedrijf te kunnen leven. Dus ook om fatsoenlijke tarieven te kunnen vragen. Ik denk dat me dat een realistische kijk heeft gegeven op hoeveel uren ik ergens aan kan besteden, en hoe ik een gesprek met een potentiële klant inga.

Wat is er nodig voor een bedrijf?
a) Wil je een officieel bedrijf zijn, dan heb je een KVK-nummer nodig. Van tevoren vul je online een formulier in en tijdens een afspraak loop je samen alle stappen door. Voor de KVK is het belangrijk om te zien dat je hier serieus in staat en er ook mee bezig bent. Je doet al een opleiding in het vakgebied waar je een bedrijf in wilt beginnen, en hebt vaak al een portfolio(website). Dat is al meer dan veel van de mensen hebben als ze bij de KVK aankloppen. Maar laat ook vooral je ambities weten. Schat een realistische, maar ambitieuze omzet in. Een van mijn klasgenoten was de eerste keer afgewezen: ze had een veel te laag bedrag ingeschat waardoor de medewerker niet dacht dat ze het serieus bedoelde. 
​
b) Van de Belastingdienst krijg je een btw-nummer. Dat is momenteel nog verbonden aan je BSN, maar dat gaat gelukkig binnenkort veranderen. Net zoals dat er allerlei nieuwe wetgeving in de pijplijn zit om privacy voor zelfstandigen te verbeteren, door bijvoorbeeld je woonadres en telefoonnummer in het openbare register te kunnen afschermen. Voor de mensen die nog twijfelen of ze zich al willen inschrijven: het hebben van een btw-nummer kan juist meer klussen opleveren. Veel bedrijven en organisaties willen immers een nette factuur ontvangen, incl. btw. Boekhouders worden niet heel blij van kwitanties of onofficiële documenten.

Je moet een administratie bijhouden, en belastingen betalen over wat je verdient. Het uitgangspunt is: alles netjes bijhouden. Er zijn heel kort gezegd twee soorten belastingen-aangiftes die je moet doen:

- Omzetbelasting (OB), je btw-aangifte: dit is over het algemeen goed zelf te doen. Btw over je kosten kun je aftrekken van de btw die je moet betalen. Voor de meeste zelfstandigen geldt dat je dit na elk kwartaal doet. Ook als je niks verdiend hebt dat kwartaal zou ik gewoon aangifte doen, anders maakt de Belastingdienst een schatting voor jou. Bij een oud-klasgenoot hebben ze wel eens aangebeld om te informeren hoe het zat. Als je te laat bent met het betalen volgt een boete, dat heb ik zelf een keer gehad omdat ik soms vergeet rekening te houden met het verschil in bank: op die bepaalde datum moet het echt binnen zijn bij de Belastingdienst. Maar ja, zij zitten bij ING en ik bij Triodos. Als je net begint of als je omzet niet zo groot is is er ook de KOR, de kleine ondernemersregeling. Je mag dan (deels) de btw houden van je inkomsten, in plaats van die afstaan. Daar heb ik het eerste jaar dankbaar gebruik van kunnen maken.

UPDATE (2022): de KOR is inmiddels aangepast, je rekent geen btw meer. Er komt wat anders bij kijken. Lees ook gerust mijn uitgebreide blog over geldzaken als illustrator/ontwerper.

Als illustrator/animator heb je voornamelijk te maken met twee btw-percentages: het hoge (21%) en het lagere (9%). Dat eerste geldt bij zakelijke diensten en producten. Bijvoorbeeld een ontwerp voor een flyer die vaak gedrukt gaat worden, of je maakt illustraties voor een website. Dat tweede tarief geldt voor kunst (en boeken): stel je maakt een origineel schilderij en iemand ziet dat en wil dat graag hebben. Dan kun je het lagere rekenen. Hier tussenin heb je ook nog een gebied: bijvoorbeeld met de hand gezeefdrukte tassen. Over het algemeen is de vuistregel dat als het een lage oplage is (dus niet iets bedoeld voor gigantische reproductie maar max. 250 tassen), het lage tarief geldt. Voor onderwijs is het weer zo dat kunstonderwijs vrijgesteld is van btw, als dat aan jongeren onder de 21 is. Stel, je geeft tekenles. Alleen kun je de btw over de materialen en huur van een lesruimte dan ook niet terugvragen. Zelf geef ik niet echt les. Wel werk ik wel eens voor opdrachtgevers uit het buitenland (wat binnen de Europese Unie valt): ik verleg dan de btw naar hen en stuur een factuur zonder btw, waarop ik dit vermeld.

- Inkomstenbelasting (IB), die doe je één keer per jaar. Aangifte doen als ondernemer is net wat anders dan wanneer je in loondienst bent. Je kunt je zakelijke kosten excl. btw opvoeren en wegstrepen van je omzet. Dan houd je winst over. Van de winst mag je ook weer een paar zaken aftrekken: de ondernemersaftrek (als je aan een aantal voorwaarden voldoet), de startersaftrek (die mag je een paar keer in je eerste jaren gebruiken) en de MKB-winstvrijstelling (14%) bijvoorbeeld. Over wat er dan nog overblijft betaal je een percentage. Het eerste jaar dat ik als ondernemer inkomstenbelasting deed, was het bedrag dat ik moest betalen erg laag. 
​
Is dit niet je ding: besteed het uit. Echt. Ik ken genoeg mensen die het koppijn oplevert en snap zelf ook niet alles. Je wilt niet gaan knoeien met je belastingen en als je het niet helemaal begrijpt kan het je gedoe opleveren. Bij de IB krijg ik zelf ook hulp. Een goede boekhouder weet daarnaast hoe het voor jou efficiënter kan, levert geld op. Als links vakbondsmeisje betaal ik ook graag belasting: daarmee help ik mee aan betere wegen, scholen en zorg. En: hoe meer je moet betalen, hoe beter het met je gaat. ​

Ook een belangrijk punt voor je administratie: houd je uren bij. Dit is allereerst voor jezelf fijn, gezien je inziet hoe lang je over een bepaald soort project doet en dit kunt communiceren met potentiële opdrachtgevers. Ook wil de Belastingdienst graag zien dat je serieus bezig bent met je uren. Stel ze komen een keertje langs, moet je kunnen aangeven dat je voldoet aan het urencriterium (1225 uren op jaarbasis) om in aanmerking te komen voor de ondernemersaftrek.

Voor het bijhouden van je uren en administratie zijn er diverse apps. Voor mijn uren gebruik ik bijvoorbeeld Toggl. Daar is ook een gratis versie van, en je kan allerlei mooie grafieken exporteren van de projecten waar je aan werkt. Ook heb je bijvoorbeeld Moneybird voor je administratie. Dan kan je klant bijvoorbeeld digitaal je offerte tekenen en heb je een overzicht van elke facturen nog openstaan. Je kan automatisch een herinneringsmail laten versturen. Je kan Mollie gebruiken voor het snel je facturen laten betalen met iDeal: je stuurt gewoon een direct linkje mee. Of bijvoorbeeld Klippa of Camscanner waarmee je je bonnetjes kunt fotograferen en verwerken. Voor het versturen van grote bestanden gebruik ik WeTransfer of geef ik men inzage in een map in mijn online opslag. Sumup is een handig en betaalbaar mobiel pinapparaatje dat je via een app op je telefoon kunt gebruiken om mensen bij je te laten pinnen, bijvoorbeeld bij een marktkraam. Ik gebruik trouwens ook graag de app Framelapse voor het maken van timelapse filmpjes, maar dat is dan weer wat creatiever dan de boekhouding, haha.

Er komt dus wel wat papierwerk kijken van het hebben van je eigen bedrijf. Ik kom later terug op meer je eigen weg zoeken binnen de sector, maar ook aan die droge kost kun je een eigen smaakje geven. Je moet toch een factuur sturen, nou, waarom niet een met een beeld erbij? Zo zet ik mijn illustraties in voor offertes, facturen en op mijn website, om aan te geven hoe ik werk en wat mensen kunnen verwachten. Ook heb ik algemene voorwaarden met een soort easter egg met een knipoog naar de Vegetarische Slager. Ik heb wel eens voorbij zien komen dat iemand de Elfstedentocht in haar algemene voorwaarden had opgenomen: als die uitgeroepen wordt, worden alle lopende projecten uitgesteld zodat zij die kan rijden. Zoek vooral manieren om je eigen draai aan je zaak te geven, op alle manieren.

Veel van/uit mijn offertes kan ik trouwens hergebruiken. Ik spits altijd wel documenten toe op het type klus, maar vaak kan ik stukjes over bijvoorbeeld auteursrecht en voorwaarden al uit een andere offerte halen. Het scheelt weer tijd als je alles netjes bewaart! Maak templates voor je offertes en facturen, dat is lekker efficiënt en consistent.

Verzekeringen 
​Ook zo'n sexy onderwerp. Je kan denken “ja waarom zou ik daar geld aan uitgeven?”. Geloof me, het kan tot veel rust in je hoofd leiden. Als ik op locatie werk en per ongeluk iets van waarde omstoot, dan ben ik heel blij met een bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering. Denk bijvoorbeeld ook aan een inboedelverzekering, stel er breekt brand uit in de ruimte waar je computer staat. Daarnaast ben ik lid van een paar organisaties waardoor ik ook gebruik kan maken van juridische ondersteuning en rechtsbijstand. Ik zou wel opletten dat je niet zomaar álles verzekert, maar wat je verzekert is afhankelijk van hoe jij werkt en wat je maakt. Het enige wat ik nog zou willen is een AOV, een arbeidsongeschiktheidsverzekering. Stel ik kom in een ongeluk en word daarna afgekeurd. Er zijn wat politieke ontwikkelingen om dit en bijvoorbeeld het pensioensysteem meer toe te spitsen op zzp'ers, maar dat duurt nog wel even.

Nog twee punten over het 'een bedrijf zijn':
- Discipline kweek je zelf. Het beste is om gewoon elke ochtend een wekker te zetten, en ook af en toe weekend nemen. Je bent ook maar een mens. Eerst sliep ik altijd uit en werkte ik tot diep in de nacht door. Dat werkt niet. Ik probeer nu zelf wat meer ritme vast te houden. Zo zie ik mijn vriend ook nog wel eens en heb ik een slaapritme. Niemand vertelt jou wanneer je wat moet gaan doen dus je moet er echt zelf achteraan gaan.
​- Niet iedereen is zomaar een goede ondernemer. Het kan even duren voordat je iets goed kan. Dat is met alles zo. Ook bijvoorbeeld met onderhandelen, een goede offerte schrijven of een nieuw product bedenken, een innovatie-traject opzetten. Dat kun je leren door veel te oefenen, of er een cursus in te doen.

2. Opdrachten

Zelf werk ik voornamelijk in de zakelijke en maatschappelijke sector. Dat betekent dat ik voornamelijk diensten verleen, b2b werk. Business to business. Je hebt ook b2c, business to consumer. Bijvoorbeeld producten met je illustraties verkopen, of een portret van een familie maken. Dat soort dingen doe ik maar heel soms. Denk bij de diensten die je aanbiedt en je communicatie daarover ook aan het type klant.

De meeste klussen die ik doe duren tussen de twee uur en de twee weken. Heel soms werk ik aan een langere klus, bijvoorbeeld een animatiereeks, of zet ik een eigen project op. Factureren doe ik meestal achteraf, dat is heel normaal bij zakelijke diensten. Tenzij het een groot project betreft (dan bijvoorbeeld tussentijds nog een of twee deelfacturen) en heel soms werk ik met een voorschot. Bijvoorbeeld als het een nieuwe klant uit het buitenland is of als er veel kosten vanuit mijn kant gemaakt moeten worden.

Denk qua werk aan redactionele illustraties of rechtbanktekeningen voor media. Of bijvoorbeeld een infographic of een uitleganimatie voor een organisatie die twintig jaar bestaat en wil delen wat ze allemaal bereikt hebben. Tegenwoordig werk ik ook steeds vaker live. Dus dan is het een dagdeel of bijvoorbeeld twee dagen op locatie bij een klant, op een beurs, op een festival. Dit soort type klanten passen ook heel goed bij mij. Ik werk graag mee aan beeldvorming. Beelden die een impact hebben. Die bijvoorbeeld commentaar leveren of complexe informatie inzichtelijk maken. Hoe groter de organisatie of het bedrijf waarvoor ik werk, hoe groter die impact is. Dat hoeft helemaal niet jouw ding te zijn, maar bij mij past het.

Stijl
Zelf teken ik op veel verschillende manieren. Ik word niet zo blij van het hele jaar door dezelfde lijnen en vlakken maken. Het voordeel hiervan is dat ik veel verschillende soorten klanten kan bedienen: ik denk mee wat bij de doelgroep en/of boodschap past. Ook heb ik lekker veel afwisseling in het type werk. Een nadeel hiervan: mijn portfolio is niet eenzijdig één stijl, niet visueel herkenbaar als een merk (wel de gedachtes erachter). Zo'n eenduidige stijl wel hebben kan zeker in je voordeel werken maar daardoor kun je ook minder verschillende soorten klanten helpen. 

Ik heb niet één manier waarop ik klussen binnenhaal, maar ben altijd aan het zaaien. Met mensen meedenken, laten weten wat ik gemaakt heb, praten over het vakgebied. Je weet nooit wanneer er iets uitkomt en het is heel vervelend als je merkt dat je met iemand praat die alleen maar komt hálen. Je hoeft niet bij elk gesprek de noodzaak te hebben om er direct een klus uit te halen. Gun af en toe een ander ook wat, of misschien kun je iemand aan iemand anders voorstellen, of weet je relevante informatie te delen. Daar hebben we met z'n allen veel meer aan. Of er dan ooit iets uitkomt, zie ik op de lange termijn wel. Ik heb bijvoorbeeld ook altijd kleine weggevertjes bij me, postkaarten die ik ooit ontworpen heb. Mensen kunnen die bewaren of gebruiken.

Laagdrempelig kennismaken is altijd veel fijner. Kijk bijvoorbeeld ook qua marketing wat bij jou past, in plaats van maar te doen wat anderen doen en je daar vervelend bij voelen. Ben je niet zo'n face-to-face-prater? Misschien kun je een blog beginnen over je werk en daar aanstippen wat je klanten aan je projecten hebben gehad. Misschien maak je wel leuke nieuwsbrieven zoals Ineke Goes, die heeft ze geïllustreerd als krant. ​

Een aantal manieren waarop ik wel eens klussen binnenhaal:

• Via familie en vrienden
• Mensen die mijn website hebben gevonden en mij zelf benaderen
• Mensen die mij ergens op locatie hebben zien tekenen
• Via social media
• Via interviews

• Via collega's: gun elkaar wat zeker als iets niet helemaal bij je past of als je zelf geen tijd hebt
• Via oproepjes

• Bestaande klanten die iemand doorverwijzen of zelf terugkomen

Grotendeels komt het doordat ik goed oplet en altijd opensta voor nieuwe kennismakingen. Daarnaast is het belangrijk om te laten zien wat je maakt. Laat vooral je portfolio zien! As niemand weet dat je iets zou kunnen, hoe kunnen ze dan bij jou terechtkomen? Als ik een nieuw iemand ontmoet vertel ik wat ik maak en vaak zijn mensen dan wel benieuwd om wat te bekijken. Bijvoorbeeld op mijn telefoon. Mijn website is goed vindbaar en heel toegankelijk.

Hoe verloopt dat nou, zo'n opdracht? Vaak is de eerste stap een verkennend mailtje of telefoontje. Of ik zoiets zou willen en kunnen doen? Soms hebben mensen al ongeveer een budget in gedachten. Of mensen bellen en vragen of ik meteen een prijs kan noemen, wat het ongeveer zou kosten. Soms kan dat, maar veel vaker is het beter als je zegt: “ik kom er later vandaag even op terug, dan kan ik een mooi passend voorstel doen”. Je wilt een klant serieus nemen en meestal vereist een aanvraag even wat rekenwerk.

Weet wat je waard bent. Vaak is dat meer dan je in eerste instantie durft te vragen, dat had ik zelf ook.  Tijd om wat te doen aan die onzekerheid, mede-creatieven! Ik noem een aantal dingen die je kunnen helpen om je tarieven te berekenen. Allereerst: je moet er je vaste lasten van kunnen betalen. Er is ook niks mis met winst verdienen: zonder winst (van omzet alleen) kun je niet leven. Een beetje beweegruimte zorgt weer voor noodzakelijke tijd en euro's die je weer kunt investeren in nieuwe apparatuur of kennis. Je bent daarnaast als zelfstandige zelf verantwoordelijk voor een buffer. Denk bijvoorbeeld aan drie maanden kunnen overbruggen mocht er gedoe zijn met een betaling van een klant of mocht je even voor familie moeten kunnen zorgen en dergelijke.

Voor prijsbepaling hanteer ik zelf vaak een optelsom van mijn uren en een licentie. Dit is heel redelijk om te doen: hierdoor spits je de prijs toe op wat er allemaal met je werk gedaan mag worden, maar ook hoeveel werk je eraan hebt. Een portret als cadeau voor een particulier is namelijk wat anders dan wanneer datzelfde portret als logo van een bedrijf wordt gebruikt en er ook tassen en andere merchandise mee wordt verkocht. Kijk wat je klant echt wilt. Soms noemt men meteen al dat ze alle rechten willen hebben, maar dan heb je het over een afkoop van 200 of 300%. Dat wordt dan erg prijzig. Vaak is een gebruikerslicentie passender en dan loop je niet het risico dat men zomaar in jouw beelden gaat snijden of er andere lelijke dingen mee gaan doen.

Uurtarief
Als ik bijvoorbeeld live teken kijk ik wat anders naar licentie. Dan heb ik bijvoorbeeld er standaard in dat er een paar dingen met de eindresultaten gedaan mogen worden. Aanvullende afspraken zijn ook altijd mogelijk. Bij live begint mijn uurtarief rond de 100 excl btw (plus reiskosten). Dat kan wat lager zijn bij een langer project, want dan heb je de garantie van veel werk. Liever werk ik met een projectprijs dan met uurtarieven. Één bedrag voor een bepaalde klus en dan is het oké als ik er een uurtje meer of minder aan werk. 

Soms geef ik wat korting, maar alleen als het mijn eigen keus is, en alleen bij projecten met een maatschappelijk doel. Soms merk je ook dat het mensen zijn die willen onderhandelen, dan zet ik wat hoger in. Lager kan altijd nog, hoger niet – dit spel kun je desgewenst meespelen. Liever doe ik een passend voorstel voor wat mensen vragen. Als mensen aangeven van: dit en dit is het budget, dan kijk je wat je ervoor kunt doen. Kun je er minder voor doen, geef dat ook aan. Of soms vragen mensen direct een bedrag maar hebben ze eigenlijk nog onvoldoende informatie gestuurd om echt een passende indicatie te kunnen geven. Dan noem ik iets als “dit wordt tussen de 600 en 1100 excl. btw maar als je me dit en dit nog kunt toelichten maak ik graag een offerte op maat”. Een brede range dus. Als mensen eigenlijk geen budget hebben, is dat dan ook gelijk duidelijk.

Als mensen vragen of het niet voor wat minder kan: nee, als je dan kwaliteit moet verliezen. Mocht je wel een mogelijkheid zien: oké. Maar uiteindelijk ga je er dan toch de tijd in stoppen die jij erin wilt stoppen. Tenminste, die fout heb ik wel vaker gemaakt. En denk na: als jij gelijk wilt zakken, wat zegt dat dan over je genoemde prijs? Die heb je toch met zorg samengesteld. Ook kun je onderhandelen over andere dingen dan prijs: bijvoorbeeld dat een bepaalde organisatie een interview met jou over je werk publiceert op hun website, of dat de deadline wellicht wat uitgesteld kan worden, zodat je er rustig op de achtergrond aan kan werken. Voor spoed reken ik vaak wat extra. Mocht je wat meer willen lezen over licenties en uurtarieven, en ook andere ondernemerstips voor illustratoren lezen, bezoek dan de blogs van Marloes de Vries. ​​

Naamsvermelding is iets wat je eigenlijk altijd afspreekt, net als een bewijsexemplaar: als je illustraties voor een boek hebt gemaakt wil je die ook in je fysiek portfolio kunnen opnemen. Zo fijn om je werk gedrukt te zien en in handen te hebben! Soms is het niet passend dat jouw naam in het beeld zelf staat, als je bijvoorbeeld aan een reclamecampagne meewerkt. Of als het iets heel persoonlijks voor de klant is. Dan zou ik even kijken wat andere mogelijkheden zijn, bijvoorbeeld je naam in een colofon. 

Belangrijke mededeling: WERKEN VOOR EXPOSURE IS BULLSHIT. Wedstrijden vaak ook. Ik ken talloze voorbeelden van wanpraktijken en misbruik. Neem jezelf asjeblieft serieus en denk goed na over je eigen voorwaarden en je eigen waarde voordat je zomaar aan zoiets meedoet. Altijd professioneel handelen en netjes blijven. Als jij jezelf niet serieus neemt, waarom zou een potentiële opdrachtgever dat dan wel doen?

Ook zoiets: nee kunnen zeggen is heel erg fijn. Als het een mooie klus is, maar ik zelf simpelweg geen tijd heb, kan ik ook meekijken naar een collega aan de opdrachtgever koppelen. Zo heeft iedereen er wat aan en heb ik toch een beetje kunnen helpen. Als het genoemde budget echt veel te laag is en er geen onderhandeling mogelijk is, moet je gewoon nee zeggen. Met vriendelijk bedanken is niks mis. ​

Ik ga nu een persoonlijk record meegeven waar ik echt niet trots op ben, maar wat wel het resultaat was van te veel willen aanpakken: 35 uur. Dat is het langst dat ik aan één stuk aan het werk ben geweest, om een reeks deadlines te halen. Te veel aangenomen tegen te weinig geld waardoor ik niet iemand anders in kon schakelen om mij te ondersteunen. Niet goed opgelet op mijn kalender waardoor alle deadlines in dezelfde week waren. Niet goed voor jezelf zoiets, maar ook zeker niet voor je klant en de kwaliteit van wat je levert. Realistisch omgaan met hoeveel tijd er in een dag zit, dat is ook nu soms nog een valkuil van mijzelf. Maar het is goed om je eigen fouten te erkennen en er iets aan te doen.

We hadden het over nee kunnen zeggen. Dúrf ook nee te zeggen als iets naar jouw mening het eindproduct echt verslechtert. Of in ieder geval durven meedenken en het durven aangeven als een bepaalde keus van je opdrachtgever niet het gewenste effect heeft. Uiteindelijk is de klant de koning, maar jij bent de expert en bent meer dan alleen een uitvoerder.

Afspraken en voorwaarden
Dingen goed op papier zetten geeft duidelijkheid voor je klant en zekerheid voor jou. Maar niemand wil tien kantjes willen doorlezen voordat je iemand voor een klein klusje inzet. Daarom zijn mijn offertes zo opgebouwd dat het maximaal drie pagina's zijn. De eerste pagina is een soort samenvatting van mijn aanbod, inclusief de mogelijkheid om er een handtekening op te zetten. Op de tweede en soms derde pagina licht ik mijn werkwijze toe. Bij grote projecten stuur ik ook mijn algemene voorwaarden en privacy statement mee. 
​
Natuurlijk zet jij altijd je beste beentje voor. Probeer ook echt goed naar je klant te luisteren en je eindresultaat toe te spitsen op wat zij nodig hebben. Als het lukt, lever dan nét iets meer dan je eigenlijk beloofd had. Altijd fijn om verwachtingen te kunnen overtreffen!​

Tips voor offertes, wat je er zoal in kunt opnemen:
a) Termijn van geldigheid. Wanneer verloopt de offerte? Ik heb vaak standaard 14 dagen erin genoemd. Soms komen mensen met last minute-aanvragen en dan wil ik een paar dagen van tevoren weten of iets doorgaat of niet. Het is een beetje vervelend om te moeten wachten op een bepaalde klant, niet weten of je ja kan zeggen tegen een ander, waardoor beide dingen vervolgens niet doorgaan. Sowieso is je aanbod alleen geldig voor die offerte, gezien prijzen en situaties in de loop der tijd altijd wijzigen.

b) Werkt je klant met inkoopnummers? Of bijvoorbeeld kostenplaatsnummers? Dan ontvang jij die uiterlijk de dag van oplevering. Ik heb een keer twee maanden steeds contact op moeten nemen met een organisatie die mij nog een inkoopnummer zou toesturen maar dat niet deed. En dan duurde de betaling daarna ook nog weer eens 30 dagen.

c) Naamsvermelding en een bewijsexemplaar, zoals al benoemd hierboven.

d) Het gebruik, de licentie. Waar wordt jouw werk gepubliceerd? Hoe lang, waarvoor? Is die exclusief of niet-exclusief (dus dat je het werk nog aan derden zou mogen verkopen)? Ook altijd noemen hoe het zit met het auteursrecht en dat je het werk in je portfolio mag opnemen.

e) Btw: benoemen of de prijs exclusief of inclusief is, zodat daar geen onduidelijkheden over zijn. Over het algemeen noem je voor bedrijven eentje zonder btw, en voor particulieren inclusief.

f) Planning – neem hier ook een voorstel voor op. Zo weet men bijvoorbeeld wanneer ze je schetsen kunnen verwachten en wanneer het eindresultaat. Soms heeft men wat langer nodig om feedback te verzamelen, dan verschuiven jouw data mee. Als een bepaalde deadline gehaald moet worden, geef dan duidelijk aan op welke dag je jouw benodigde informatie en feedback nodig hebt. De opdracht is pas ingepland als men akkoord is met jouw voorstel.

g) Feedbackrondes: die noem je ook in de planning. Bijvoorbeeld een na de schetsfase en een na de uitwerking (voor de laatste kleine punten). Sommige klanten willen veel vaker (veel) feedback kunnen geven, samen een lang traject aangaan. Dat kan ook, maar denk dan eerder aan werken op basis van een uurtarief. Natuurlijk doe je altijd je best om te voldoen aan de wensen van de klant maar een beperking van die aantal rondes is goed voor de haalbaarheid van de planning. Ook vraagt het van je klant om gericht feedback te kunnen geven. Na elke fase is er een akkoord voordat je verder gaat. 

h) Spiegel de wensen. Herhaal een aantal dingen over de inhoud die je bijvoorbeeld in een gesprek of mail besproken hebt. Bijvoorbeeld op welke datum het evenement is, wat voor titel het project heeft. Dit zodat men zich in de offerte kan herkennen en zodat er geen onduidelijkheid kan zijn om welk project het gaat. Bijvoorbeeld ook om hoeveel werk het gaat – vijf illustraties, twee animaties en dergelijke.

i) Soms is er de wens bij de opdrachtgever om referentiemateriaal te leveren. Het is voor jou niet te doen om de oorsprong van alle beelden en teksten te achterhalen, maar het is wel goed om erbij stil te staan dat er ook op foto's, filmmateriaal, teksten e.d. auteursrecht zit. Het is altijd fijner om uniek referentiemateriaal zelf te schieten, bijvoorbeeld door een samenwerking met een fotograaf aan te gaan. Is dat niet mogelijk, neem dan in je offerte op dat jij niet verantwoordelijk bent bij claims door derden, en dat jij ervan uitgaat dat je het aangeleverde beeldmateriaal mag gebruiken.​​​

j) Betalingstermijn. Meestal werk ik met een factuur naderhand, en dan met veertien dagen qua termijn. Sommige bedrijven werken met 30 dagen, dat kan. Of soms valt het mee en betalen mensen gelijk binnen een dag: ook fijn. Maar ik zou hier wel strak op toezien, en als de termijn verlopen is maar de factuur nog openstaat, er gelijk achteraan informeren. Als je een fysiek werk moet overhandigen is het trouwens beter om dat pas te verzenden na betaling.

3. Je eigen weg + persoonlijke tips ​

​Je kan zelf sturen in wat je maakt en hoe je werkt. Het is niet fijn om maar van opdracht naar opdracht te leven en het idee te hebben dat je niet echt invloed hebt op wat je elke dag doet. Want juist als ondernemer kun je dat zelf vormgeven. 

Voordat ik verder ga wil ik kort aanstippen wat ik wel eens bij collega's zie. Er is vaak een kloof tussen weten wie jij bent als maker en begrijpen wat je opdrachtgever zoekt. Natuurlijk mag en moet je dicht bij jezelf blijven in wat voor werk je maakt, en hoe je dat maakt. Maar je opdrachtgever is de klant. Bespreek wat men eigenlijk nodig heeft, en hoe jij daar invulling aan kunt geven. Maar als je voor klanten werkt moet je je ook een beetje dienstbaar opstellen; je verleent immers een dienst. Niet alleen koppig zijn en in een hoekje met je armen over elkaar zitten en mopperen “ik wil per se alleen mijn eigen werk maken en daar complete vrijheid in hebben”.

Een aantal manieren om te sturen:
a) Laat voornamelijk projecten zien die de richting opgaan die jij zelf ook wilt. Op mijn website staan die projecten bovenaan en dat zijn ook de dingen waar ik het meest over praat. Zoals het rechtbanktekenen: dat wil ik uitbouwen. Hoe jij je portfolio indeelt zegt veel over jouw keuzes. Spits je manier van communiceren ook toe op het soort klanten waar je graag voor zou willen werken. Ik heb bijvoorbeeld een pagina waarop ik een aantal diensten noem, waarin ik concrete voorbeelden noem en waarvoor mijn beelden in kunnen worden gezet. Welke tone of voice zet jij in? Wil je je werk toelichten of moet iedereen maar aan je beelden af kunnen lezen hoe jij werkt?

b) Spreek je wensen en dromen uit. Als niemand weet wat je graag zou willen, kan niemand je daarbij helpen. Zo ben ik begonnen met het rechtbanktekenen: ik had een aantal portfoliowerken gemaakt en in een blog expliciet genoemd dat ik dat wilde doen. Dat is toen opgepikt. Het praten over je dromen levert ook altijd leuke gesprekken op!

c) Zet eigen projecten op waarbinnen je alle creatieve vrijheid hebt. Dat kan een concept zijn, een expositie, een stichting, of bijvoorbeeld producten. Zo ontwierp ik speelkaarten over vrouwen in de Nederlandse politiek en ben ik momenteel bezig met een memoryspel over 75 jaar Bevrijding. Dat zijn eigen projecten: ik ben mijn eigen opdrachtgever. Wel vraag ik hierbij feedback van mensen die er verstand van hebben of die mijn doelgroep zijn. Ook is mijn tip: hak een groot project in behapbare stukjes. Dat je bijvoorbeeld elke week of elke dag iets kleins eraan kan doen.

Maak die projecten interessant voor mensen: zie kansen in de media om hierover te praten. Wat je opzet vanuit een passie, dat raakt mensen. Durft te kiezen, een weg in te slaan. Een voorbeeld hiervan is Robin Keijzer, een bevriende collega. Hij heeft een fijne illustratiestijl en zo'n drie jaar geleden lanceerde hij samen met een vriend Gang-up, een eigen kaartspel met gangsters. De crowdfunding en hun harde werk leidde tot veel aandacht in relevante media. Ook klopten daarna mensen bij hem aan die zijn stijl tof vinden. Projecten kunnen zo weer leiden tot opdrachten die in hetzelfde rijtje liggen. Eigen projecten spreken voor jou!

d) Beweeg je in groepen wiens visie, passie of interesse bij die van jou aansluiten. Ontmoet mensen met wie je kunt praten over voor jou belangrijke punten. Bij mij is dat de PvdA. Ik heb interesse in veel dat invloed en impact heeft op de samenleving, en bijvoorbeeld in thema's als duurzaamheid en inclusie. Dat is geen verkooppraatje maar iets wat mij oprecht aan het hart ligt en waar ik graag aan meewerk. Door dat aan te stippen herkennen veel organisaties die ook een dergelijke missie hebben zich in eerder in mij dan in een willekeurig andere illustrator. Daarnaast ben ik ook op de hoogte van ontwikkelingen en actualiteiten in dat gebied dus begrijp ik bijvoorbeeld wat gevoelig ligt en wat niet.

Jouw interesse hoeft echt geen politiek te zijn. Probeer aan te sluiten bij wat je docenten vaak 'fascinaties' noemen. Het kan fijn zijn om in je eigen artistieke cirkeltje te blijven. Maar het voordeel van je ook bewegen buiten die bubbel is dat je vaak de enige creatieve persoon bent. Je moet de eerste zijn waar men aan denkt voor jouw droomproject. Natuurlijk kun je elkaar helpen en samenwerken maar als je alleen met andere creatieven omgaat vis je steeds in elkaars vijvertje. 

Zoek iets wat bij jou past en verbreed je netwerk daarin. Dat kan zoals mijn geval een politieke partij zijn. Maar het kan ook je sportvereniging zijn. Misschien kun je dan uitzoeken wat voor voetbalgerelateerde cartoons je kan maken voor magazines, of bijvoorbeeld voetballen customizen tot limited edition art works. Of wie weet ben je spiritueel ingesteld en kun je kleine ondernemers met een zelfde levensvisie helpen aan illustraties voor hun websites. Of misschien ben je dol op alles wat met reizen te maken heeft en kun je zo aansluiten bij reisbureaus, reisgidsen, blogs, grote beurzen etc.​​​

​Extra gratis tips
1. Zeg niet “ik denk” maar “naar mijn ervaring kost een dergelijke klus ongeveer zoveel tijd”.

2. Misschien gek uit de mond van iemand die zichzelf ondernemer noemt: je bent niet elkaars concurrent maar elkaars collega. Speel af en toe wat door.

3. Sluit je aan bij een organisatie. Bijvoorbeeld de BNO, of de Kunstenbond van FNV. Ik zit ook bijvoorbeeld bij de NVJ, voor journalisten. Je hebt vaak allerlei voordelen zoals juridisch advies maar ook onderhandelen zij collectief voor jou in de politiek. Ook organiseren ze interessante evenementen en workshops. Bij Pictoright zit ik ook. Elke keer dat een werk van mij gepubliceerd wordt in bijvoorbeeld magazines, de krant of op televisie zijn daar extra rechten aan verbonden. De gelden daarvan kan ik persoonlijk niet innen, maar Pictoright heeft afspraken met de meeste media daarover. Het enige wat jij hoeft te doen is een lijstje bijhouden van je publicaties en die aan Pictoright door te geven. Het is geld wat je anders laat liggen. Je mag ook tot vijf jaar terug opgeven als je je erbij aansluit! 

4. Reis je veel met OV: neem een NS-Businesscard. Je krijgt naderhand een duidelijke factuur. Dat werkt heel fijn. Het enige nadeel is marketingtechnisch: afgekort is dit de NSB-kaart. Maar goed.

Heb jij deze lange brij aan woorden doorgeworsteld en heb je zelf nog tips voor beginnende creatieven? Plaats ze vooral hieronder als reactie!

---

Heb je hier wat aan gehad?

Mijn blogs zijn vrij toegankelijk. Als de informatie in deze blog voor jou van toegevoegde waarde is geweest, wil je dan overwegen een donatie te doen? Elke gift is welkom en maakt het voor mij mogelijk om vaker lange, inhoudelijke blogs uit te werken. Je mag zelf beslissen hoe groot de gift is.

Doneer

---

Misschien vind je dit ook interessant:

Geïllustreerde speurtochten

Schilderen in de Tweede Kamer.