Foto door Joost Dijkman.
Het is natuurlijk een beroep waar niet veel mensen wat van weten, terwijl wel veel mensen je werk zien: als rechtbanktekenaar krijg je vaak veel van dezelfde vragen. Bij dezen tien FAQ op een rijtje, met mijn antwoorden erbij. Het kan natuurlijk zo zijn dat het voor collega's net even anders zit.
1. Hoe word je rechtbanktekenaar? 2. Waarom mag er wel getekend, maar niet gefotografeerd worden? 3. Hoe lang zit je aan een tekening? 4. Werk je dan bij de rechtbank? Of hoe kom je aan een klus? 5. Hoe zit het met collega's? 6. Krijg je dan ook alles mee? 7. Teken je met de hand of digitaal? Hoe zou je jouw stijl beschrijven? 8. Welke invloed heeft de corona-crisis op je werk? 9. Hoeveel verdient het? 10. Wat neem je mee naar de rechtbank? 1. Hoe word je rechtbanktekenaar?
Er is geen speciale opleiding voor. Stel, je hebt een opleiding waar maar een handjevol mensen in Nederland hun werk van kunnen maken. Wie is dan de docent? Hoe is die opleiding dan rendabel? Veel collegatekenaars hebben wel ook de kunstacademie gedaan (zoals ik, St. Joost in Breda) of het grafisch lyceum. Je leert vooral van op pad gaan.
De Rechtspraak zelf is best wel een aparte wereld en je moet ook wel veel geduld hebben als je erin wilt werken. Het heeft sowieso zijn eigen regeltjes en taalgebruik. Je kan vakinhoudelijk jezelf ontwikkelen op de manier die je zelf wilt, die bij jouw stijl of type werk past. Maar er is niet een hapklare HBO-opleiding Rechtbanktekenaar. De eerste drempel is het vinden van je eerste klus, een klant die jou het gunt om namens hen op pad te gaan. Ik heb portfoliowerk kunnen maken doordat de rechtbank in Breda Open Monumentendag hield en nep-zittingen organiseerde waarbij ik mocht tekenen. Dat heeft mij wel geholpen. Het was een fictieve setting maar toch met mensen in toga, met mensen aan zo’n tafel. Ik zat op de plek waar de tekenaar normaal zou zitten. Ik maakte portfoliowerk dat liet zien wat ik op dat moment kon. Best grappig, want sommige bezoekers dachten dat ik al als rechtbanktekenaar werkte. Op basis van dat werk belde een journalist me op. Het is niet een makkelijke branche waar je even in kan komen. Juist omdat er niet zo heel veel plek is, het medialandschap snel verzadigd is, en we maar een klein landje zijn. Dus het is vooral goed kunnen tekenen, jezelf kunnen en willen verbeteren, en oprechte interesse hebben in rechtszaken, anders ga je je al snel vervelen. Het vak van rechtbanktekenaar is niet een beschermd beroep, zoals bijvoorbeeld dat van een tandarts. Maar je moet wel onderdeel zijn van de pers. Je moet dus namens een medium komen of je moet zelf een perskaart hebben. Ik ben zelf lid van de NVJ (Nederlandse Vereniging van Journalisten). Dus dan kan de rechtbank controleren dat ik echt van de pers ben. Als jij ergens gaat tekenen moet je voldoen aan de Persrichtlijn. Dat wil zeggen dat de Rechtspraak (waar alle rechtbanken onder vallen) een paar regels heeft opgesteld. Dat je niet zomaar adresgegevens van de verdachte online zet en dat je slachtoffers respecteert, je gedraagt in de rechtszaal. Dus je hebt niet per se een certificaat, maar je moet je wel gedragen als een professional. 
Een van de eerste 'rechtbanktekeningen' die ik maakte, bij een nep-zitting in Breda.
2. Waarom mag er wel getekend, maar niet gefotografeerd worden?
Fotograferen is over het algemeen verboden in de rechtszaal. De privacy van verdachtes kunnen in het geding komen. Je moet je ook als tekenaar bewust zijn van de impact van jouw tekeningen, gezien die meewerken in de beeldvorming. Iemand is nog niet veroordeeld, het is nog maar een verdachte als die voor de rechter verschijnt. Overigens zijn er wel eens camera's aanwezig, en die zijn dan bijvoorbeeld alleen gericht op de rechters en de officieren. De verdachte komt dan niet in beeld en als diens stem wordt opgenomen, dan wordt die vaak vervormd.
Mensen willen zich toch een beeld vormen van zo'n zaak. Als rechtbanktekenaar ben je een visueel journalist en geef je een oprechte impressie van hoe het eraan toeging, hoe iemand erbij zat. Kun je je ook voorstellen dat je zelf als verdachte maanden lang naar zo'n zitting toewerkt? En dat je dan in zo'n zaal zit, en oprecht wilt kunnen verklaren wat je wilt verklaren, en dat je weet dat er allemaal camera's op je gericht zijn? Dan is het toch wat minder indringend als ergens aan de zijkant of in een hoek een tekenaar zit te tekenen. Dat er wel getekend mag worden, staat in die al eerder genoemde Persrichtlijn. Dat de tekeningen van collega Petra Urban vrij levensecht zijn, heeft in september 2017 een keer tot een rechterlijke beslissing geleid, die in dit kader wel mooi is. Een advocaat maakte bezwaar; hij vond dat zijn cliënt niet door Petra getekend mocht worden. Maar de rechter zei dat de rechtbank moeilijk kan bepalen dat er alleen slechte tekeningen gemaakt mogen worden. Dan kom je in mijn optiek ook dicht bij de grens met censuur. Over het maken van een tekening doe je langer dan het maken van een foto. Een tekenaar kan zich vergissen. Het is anders wanneer je een sfeerbeeld als tekening van een zaak ziet, dan wanneer je een persoon in vlees en bloed op straat tegenkomt. Het tekenen is in Amerika ooit begonnen omdat het maken van foto's te veel overlast opleverde (vanwege de techniek nog destijds). En ook al worden sommige zaken daar live gestreamed, dan nog blijft er vraag naar het ambacht van rechtbanktekenaar. Wel merk ik zelf al dat er een verschil is tussen houdingen bij bepaalde advocaten en verdachtes, als er een groot publiek op de tribune zit, of dat er maar een paar mensen aanwezig bij zijn. Net iets rechter, net iets meer show. Ik hoop niet dat we die kant opgaan. Al hoop ik nog een keer op doorreis door Amerika te kunnen, en allerlei rechtbanken daar bezoeken. 3. Hoe lang zit je aan een tekening?
Meestal teken ik zolang de zitting duurt, ik begin pas zodra ik in de zaal op m'n plekje zit. Alleen, hoe lang een zitting duurt, dat loopt nogal uiteen. Soms is het in twintig minuten voor die dag afgerond en soms zijn er meerdere dagen achter elkaar ingepland. Ik heb wel eens een zitting gehad waarvan twee verschillende klanten een tekening van de verdediging wilden, dus ik wilde ook twee varianten ervan maken. Maar de zitting duurde maar 25 minuten. Dus zolang we in die zaal zaten lette ik goed op en probeerde ik alles te schetsen en noteren, en daarna zat ik wat langer aan de uitwerking. Gemiddeld neem ik 3 tot 4 uur voor een redelijke tekening van eerste schets tot ik het aanlever bij de redactie. Als er minder tijd is, teken ik bijvoorbeeld alleen de verdachte, eventueel met advocaat. Als er meer tijd is, probeer ik een breder beeld te schetsen met ook de rechters of officieren of wat er voor de rest opvalt. En soms overleg ik even, wat de journalist gaat schrijven dus dat tekst en beeld goed samenwerken.
Daarnaast heb ik ook regelmatig te maken met reistijd. Ik woon in Dordrecht dus ik ben zo bij de rechtbanken in Rotterdam, Dordrecht en Breda. De rest duurt wel wat langer; dan kan ik zo twee of drie uur kwijt zijn aan reistijd op een dag. Soms werk ik de tekening nog even uit in de trein terug. 
4. Werk je dan bij de rechtbank? Of hoe kom je aan een klus?
Heel veel mensen denken dat ik dan bij de rechtbank werk, maar dat is niet zo. De meeste tekenaars zijn zelfstandig ondernemers. Je wordt in gehuurd per tekenklus. Een krant of programma betaalt jou voor het gebruik van je tekening. Mijn klant is dan het Algemeen dagblad of Hart van Nederland. De rechtbank faciliteert alleen de locatie, wáár je kan tekenen. Hart van Nederland is onderdeel van SBS6 dus dan gaat mijn factuur naar het bedrijf Talpa en Algemeen dagblad is onderdeel van DPG Media. Ik mag ook via het ANP mijn tekeningen aanbieden in hun beeldbank en dan kunnen media zelf kijken of ze het gebruiken of niet. Maar in iedergeval niet voor de rechtbank tenzij de rechtbank mij specifiek inhuurt voor iets.
Als rechtbanktekenaar ga je vooral op pad in opdracht van media. De krant of het televisieprogramma vraagt van tevoren of je beschikbaar bent. Je krijgt dan een briefing met de informatie van de zaak zoals het onderwerp, hoe laat het begint. Soms is die briefing pas vlak voor de zitting. Maar om je een klus te kunnen gunnen moet je klant wel weten dat je rechtbanktekenaar bent, dat je kunt maken wat ze nodig hebben. Veel media hebben vaste tekenaars. De Telegraaf werkt bijvoorbeeld altijd met Petra Urban. Ik heb zelf in het begin wel portfolio’s gestuurd naar redacties, maar als ik dan al een antwoord kreeg, was dat vaak een afwijzing. Meestal hoorde ik gewoon niks. Het bleek voor mij veel nuttiger om meer journalisten te leren kennen bij zaken. Dat mensen zien wat voor werk ik ter plekke kan doen. Bij een zaak heb je maar een beperkte tijd dus dan heeft de krant niet ook nog de keus om iemand anders erbij te vragen want dan is de zaak al voorbij. Het inhuren van een rechtbanktekenaar is iets anders dan even een pan kopen. Ik zorg vooral dat mensen mijn werk kunnen vinden en ik laat zien hoe ik werk.
5. Hoe zit het met collega's?
We zijn met ongeveer 10 mensen in Nederland die wel eens een rechtbanktekening maken; daarvan zijn Petra Urban en Aloys Oosterwijk de mensen die het vaakst op pad gaan. Felix Guérain is ook al lang werkzaam in het vakgebied. Adrien Stanziani is bijvoorbeeld een collega die ongeveer op hetzelfde moment als ik ermee is begonnen, en Annet Zuurveen heeft recent een stapje teruggezet vanwege haar gezondheid. Mocht mede-Dordtenaar Jan Hensema dit lezen; hoi! Van alle collega's heb ik jou nog nooit gesproken, haha.
In 2017 is de nestor uit het vak, Chris Roodbeen, overleden, en afgelopen jaar Hans Veen. Ik respecteer zelf wel de senioriteit. Senioriteit wil zeggen dat je elkaar respecteert in het vakgebied, en stel Aloys en Petra zijn er ook dan gun ik ze ook een goede plek in de zaal. Bij grotere zaken kom je elkaar tegen. Aloys heeft me ook wel eens feedback gegeven, dat ik bijvoorbeeld langer naar de persoon moest kijken en iets minder lang naar mijn tekening. En dat ik de hoofden wat lang tekende – blijkbaar was dat hoe ik ze zag, en had ik een oogoperatie nodig (hallo cilinder). Petra heeft me ook wel eens feedback en technische tips gegeven. Met Adrien heb ik veel gespard gezien wij de jonge garde vormen samen. 
6. Krijg je dan ook alles mee?
Ja. De mensen die dit lezen en zelf ook tekenen herkennen dit misschien wel: ik kreeg op de middelbare school wel eens de opmerking dat ik op moest letten. Ik was aan het tekenen, dus ik zou niets meekrijgen. Nee, doordat ik teken, mijn handen bezighoud, kan ik mijn oren toespitsen. Het helpt juist voor focus.
Aangezien visualiseren mijn werk is, en als illustrator verbeeld ik ook vaak dingen die er nog niet zijn, is een van mijn krachten om van alles voor me te kunnen zien. Dus als er dan een slachtofferverklaring of een nabestaandenverklaring voorgelezen wordt, ja, dan begint die film in mijn hoofd af te spelen, inclusief details. Dat is meestal niet erg prettig. Wel zijn zittingen soms best spannend. Niet altijd leuk, wel altijd interessant. Maar als ik er compleet gevoelloos zou zitten, zit ik er niet meer op mijn plek. Ik laat niet mijn oordeel over het gepleegde feit meetellen. Ik kan natuurlijk niet 100% garanderen dat iets niet misschien onbewust toch meespeelt, en ik heb niet de veronderstelling dat ik neutraal teken. Immers, alles is een keuze; compositie, wat je wel en niet tekent, welke houding, welk moment. Maar ik probeer in mijn keuzes te kijken wat een naar mijn oordeel zo oprecht mogelijke impressie van de zitting geeft. Ik ben ook heel blij dat ik geen rechter ben. 7. Teken je met de hand of digitaal? Hoe zou je jouw stijl beschrijven?
Ja, ik teken met de hand, op een iPad. Eerst heb ik een hele tijd op papier getekend. Petra was de eerste rechtbanktekenaar in Nederland die overstapte naar digitaal werk. Omdat ik niet de impressie wilde wekken dat ik haar na zou apen, was ik eerst wat terughoudend in de overstap. Maar eigenlijk is ook binnen het digitale ontzettend veel verschillends mogelijk. Dus ik zoek nu vooral naar mijn eigen manier.
Een misverstand is dat digitaal tekenen veel makkelijker is, of dat de tablet het werk voor je doet. Je zet bij digitaal werken nog altijd alle strepen zelf, je maakt de kleurvlakken zelf. Het is alleen veel efficiënter als je een stapje terug kunt gaan, in lagen kunt werken, en je tekening gelijk kunt mailen naar de redactie en niet eerst nog naar huis hoeft te gaan om die in te scannen. Qua tactiele ervaring haalt het 't natuurlijk niet bij de textuur van het papier voelen en de geur van de verf of gum ruiken. Tegenwoordig beschrijf ik mijn rechtbanktekenstijl als een realistische impressie, en ik zet mijn werken schilderachtig op. Dus ik gebruik een digitale brush die lijkt op verf, ik werk met lichtinval en schaduwen, niet meer zozeer met contouren en lijnen, wat ik eerder meer deed. In principe richt ik mij vooral op de sfeer van de zitting, wat er gebeurt. Lichaamshoudingen en expressies. Soms komt iets inhoudelijks ook in beeld. Ik had bijvoorbeeld een rechtbanktekening gemaakt bij de zaak-Anne Faber en tijdens de zitting werd er een plattegrond op een schildersezel gezet, van het een terrein waar het allemaal gebeurd is. Zoiets komt dan wel in mijn tekening. Ik was bij een zaak over een bezetting van een varkensstal in Boxtel. De schermen toonden filmpjes van varkens, die tijdens de bezetting zijn gemaakt. Een verwijzing daarnaar heb ik in de schermen getekend, want het is kenmerkend voor de zitting. Twee digitale experimenten die ik nog even wil noemen: ik heb een paar oefeningen gedaan in 360-graden rechtbanktekenen en notities maken tijdens zaken waardoor de timelapse een soort korte reportage werd. Beide experimenten geven een breder beeld van een zitting dan een "normale" rechtbanktekening.
8. Welke invloed heeft de corona-crisis op je werk?
Toen alles in maart 2020 begon, heb ik de keuze gemaakt wat minder vrijblijvend zelf op pad te gaan. Dat leek mij verstandig. Er was nog veel onzeker over wat wel en niet door kon gaan en ik moest ook opletten dat ik nog genoeg inkomsten zou hebben. Ik nam een aantal andere typen klussen aan, die ik vanuit mijn werkplek of vanuit huis kon doen. En ja, toen moest ik ook aanvragen afzeggen. Sinds dit jaar (2021) ben ik wel weer wat vaker op pad naar rechtszaken.
In de rechtbank zijn er wel een aantal maatregelen van toepassing, die ik begrijp, maar die als gevolg hebben dat je minder plek hebt in de zaal. Dus dat de tafeltjes verder uit elkaar staan, dat er spatschermen tussen hangen, dat soort dingen. Dan hebben de procespartijen (slachtoffers, nabestaanden, verdediging etc.) natuurlijk voorrang. Uiteindelijk heb je dan wel dat er minder plek is voor de pers en vaak ook voor geen of nauwelijks publiek. Of je moet het dan volgen vanuit een andere zaal en een verbinding die het niet altijd even goed doet. Soms is er maar plek voor 1 of 2 tekenaars en als je dan te laat bent met aanmelden is er gewoon geen plek meer. De rechtbank wil zo min mogelijk mensen tegelijk op één plek hebben, wat logisch is in verband met het besmettingsgevaar. Ik heb ook wel een keer via Skype een rechtszaak moeten bijwonen, maar dat was niet echt te doen. Ik zag iets van 800 pixels en had geen geluid, maar toch is die tekening op een paar plekken gepubliceerd. Het is niet ideaal, want ik wil het liefst gewoon zelf mijn perspectief kunnen bepalen. Ik keek toen op de rug van de verdachte dus dan zie niet echt de expressies en dan krijg je niet echt mee wat er in de zaal gebeurt, voel je de sfeer niet. In mijn tekeningen zie je wel spatschermen, af en toe extra doekjes, schoonmaakspullen, mensen met mondkapjes op etc. – die teken ik er wel allemaal in, want het geeft een tijdsbeeld van de Rechtspraak in coronatijd. 
9. Hoeveel verdient het?
Het is geen baan met loon, maar bij rechtbanktekenwerk gaat het om klussen, als zelfstandige. Daarvoor krijg je een vergoeding. Ik doe het zelf niet fulltime, heb ook nog ander tekenwerk, zoals je op deze website kunt zien. Je bent zelfstandige dus je maakt zélf afspraken met de media wat je per tekening rekent, en je moet zelf aan de bak om klussen binnen te halen. Kunnen onderhandelen is dus belangrijk. Vaak gaat het niet om een prijs per uur maar om een prijs per tekening en het gebruik wat daarmee samenhangt.
Hoe vaker een tekening van jou gebruikt wordt, hoe meer je verdient. Sommige tekeningen kan je meerdere keren verkopen, dus dat is ook wel fijn. Sommige opdrachtgevers vragen exclusiviteit. Zo levert de ene tekening 200 euro op en de ander 1200. En soms spreek je nog met opdrachtgevers reiskostenvergoeding af. Zo ga ik zelf wel eens op eigen initiatief op pad, dan meld ik me zelf aan, zonder direct in opdracht te werken. Dan kan het natuurlijk zo uitvallen dat ik een hele dag weg ben en dat niemand die tekening afneemt. Dat is het ondernemersrisico dat je loopt, als je niet een opdracht voor die specifieke zaak hebt. Hoe meer ik op pad ga, hoe meer tekeningen ik heb gemaakt, hoe groter de kans dat er interesse is voor tekeningen uit mijn archief. Als een tekening veel gepubliceerd wordt, krijg ik daar aanvullende inkomsten van via Pictoright. Wat BumaStemra voor muzikanten is, en Lira voor schrijvers, is Pictoright voor beeldmakers. Pictoright verzamelt allerlei collectieve gelden die via dat systeem naar makers gaan. Stel, je illustreert een boek en dat wordt veel uitgeleend bij de bibliotheek, dan krijg je daar iets extra's voor. Als maker is mijn auteursrecht hetgeen waarmee ik geld verdien. Hoe meer toegang ik mensen geef tot mijn tekeningen hoe meer ik eraan verdien. Dus als een bepaald televisieprogramma mijn tekening in meerdere uitzendingen gebruikt, telt dat lekker op. Een van mijn tekeningen uit een grote zaak is inmiddels meer dan 20 keer gepubliceerd. Wat ik van tevoren niet bedacht had (ik dacht alleen aan media); soms verkoop ik ook een tekening aan een advocaat, officier of rechter. Dan zorg ik voor een mooie prent, eventueel ingelijst. Die hangt dan bij hen op kantoor als herinnering aan de zaak. 
10. Wat neem je mee naar de rechtbank?
In ieder geval mijn tekenapparatuur; het tablet en de tekenpen. Ik neem ook altijd een oplader, een powerbank en mijn telefoon mee. Soms is de wifi in de rechtbank zo slecht dat ik een bestand moet kunnen versturen via een eigen hotspot. Mocht de techniek uitvallen dan heb ik altijd nog papier en pennen bij me, want je weet maar nooit. Er kan altijd een keer water over het tablet heen gaan en ik wil toch die tekening kunnen maken.
Dat draag ik in een tas en in die tas heb ik ook altijd wel wat te snacken (een boterhammetje, eierkoeken, snoeptomaatjes of wat fruit), want rechtszaken kunnen best wat uitlopen. Dat zijn soms lange dagen. Op de rechtbank zelf heb je meestal hoogstens een apparaat voor warme dranken en een met chocoladerepen en gevulde koeken. Maar echt een fatsoenlijke maaltijd kun je er meestal niet krijgen. Dus altijd handig om iets van eten bij je te hebben. En een tip: de warme dranken (koffie, thee, chocomelk) zijn meestal gratis bij de rechtbanken; belangrijk voordeel. Ik ga vaak met het openbaar vervoer, dus ik neem ook mijn OV-kaart mee. Rechtbanken zijn vaak goed bereikbaar met het OV. Je kan niet zeggen dat iemand moet verschijnen voor de rechter en dat degene dan naar een uithoek moet waar je niet terecht kan komen. Verder neem ik liever niet heel veel mee, want het moet ook allemaal door de scanner bij de beveiliging. Meestal kleed ik me wel netjes; je wilt er niet als een vrolijke clown zitten. Je mag best je gewoon kleden zoals je bent, maar je wordt niet heel serieus genomen als je daar in iets heel informeel aankomt. Ik ben er vanuit mijn beroep, dus ik wil netjes zijn. Zeker als er dan een huilende moeder achter me zit en ik zit daar in mijn hele vrolijke kleurrijke kinderlijke kleding dan match dat niet helemaal. Dan voelt het ook alsof ik daar niet hoor.
Er zijn nog veel meer vragen die ik wel eens krijg, maar om deze blog behapbaar te houden houd ik het voor nu bij deze selectie. Bij 'in de media' (onderaan bij 'over') vind je ook een link naar de aflevering van Klaas Kan Alles. Misschien dat later nog andere vragen en antwoorden volgen. Heb jij een suggestie voor de vraag die je dan beantwoord zou willen zien? Stel die hier onder mijn blog, en wie weet neem ik 'm mee.
Een aantal boekentips om mee te eindigen:
Misschien vind je dit ook interessant:
2 Opmerkingen
jo
4/23/2024 02:00:12 pm
jjo Laat een antwoord achter. |
Onderwerpen
|
